Czym jest sztuka współczesna? To termin używany do opisania różnorodnych praktyk artystycznych i dzieł sztuki stworzonych w okresie od drugiej połowy XX wieku do chwili obecnej. Jest to okres, który obejmuje wiele różnych stylów, nurtów i eksperymentów artystycznych, co sprawia, że sztuka współczesna jest niezwykle zróżnicowana i trudna do jednoznacznego zdefiniowania. Jedna z największych kolekcji sztuki współczesnej znajduje się w Warszawie w Hotelu Europejskim, gdzie flaner stracił głowę.

Charakterystyczne cechy sztuki współczesnej:

  • Zróżnicowanie stylów i technik: Sztuka współczesna nie jest ograniczona do jednego dominującego stylu. Artyści eksperymentują z różnymi mediami, technikami i stylami, co prowadzi do powstania szerokiej gamy prac, od malarstwa i rzeźby po instalacje, performance, sztukę wideo, sztukę dźwiękową i wiele innych.
  • Interdyscyplinarność: Sztuka współczesna często łączy różne dziedziny sztuki i nauki. Artyści współpracują z artystami innych dziedzin, tworząc dzieła, które wykraczają poza tradycyjne granice.
  • Refleksja nad społeczeństwem i polityką: Wielu artystów współczesnych angażuje się w krytykę społeczeństwa, polityki i kwestii społecznych. Sztuka współczesna często wyraża stanowiska i komentuje bieżące wydarzenia.
  • Abstrakcja i konceptualizm: Wielu artystów współczesnych eksploruje abstrakcyjne i konceptualne idee, zamiast przedstawiać tradycyjne przedstawienia rzeczywistości. To prowadzi do często niekonwencjonalnych i intelektualnych dzieł.
  • Multimedialność: Wszelkiego rodzaju media, od komputera i wideo po internet, stanowią często ważny element sztuki współczesnej, co pozwala na tworzenie interaktywnych i cyfrowych prac.
  • Współczesne technologie: Nowe technologie, takie jak komputery, wideo i technologie cyfrowe, odgrywają ważną rolę w tworzeniu i wyrażaniu się przez artystów współczesnych.

 

Sztuka współczesna jest dynamicznym polem, które nieustannie ewoluuje i reaguje na zmieniający się kontekst kulturowy i społeczny. Dlatego trudno jest dostarczyć jednoznacznej definicji sztuki współczesnej, ale można ją ogólnie określić jako kreatywny i różnorodny obszar twórczości artystycznej, który eksploruje współczesne tematy, media i technologie.

Postać flanera jest niczym innym jak sztuką performance, dlatego w dalszej części tekstu omówimy różne przykłady sztuki współczesnej. Tym samym rozpoczynamy cykl artykułów o najciekawszych zjawiskach i formach sztuki współczesnej. 

Perfromance

Performance to forma sztuki współczesnej, która łączy różne dziedziny sztuki, w tym sztukę wizualną, teatr, muzykę, taniec, literaturę oraz aspekty społeczne i interakcje z widzami. Jest to działanie lub występ, który żyje w chwili obecnej i nie zawsze musi pozostawiać trwały ślad w postaci tradycyjnego dzieła sztuki.

Performance może przybierać wiele różnych form, od improwizacji po starannie zaplanowane prezentacje. Charakteryzuje go żywa obecność wykonawcy lub wykonawców, którzy często wykorzystują swoje ciała, rekwizyty, ruch, dźwięk, tekst lub gesty, aby przekazać swoje przesłanie lub wywołać określone emocje.

Ważnym elementem performance jest często interakcja z widownią. Widzowie mogą być aktywnie zaangażowani w przedstawienie lub pozostawać biernymi obserwatorami. Performerzy często eksplorują tematy związane z tożsamością, polityką, gender, ciałem i innymi istotnymi kwestiami społecznymi.

Performance jest zwykle trudny do zdefiniowania w sposób jednoznaczny, ponieważ jego natura jest często eksperymentalna i wykracza poza tradycyjne ramy sztuki. To forma artystyczna, która jest często związana z nowoczesnością i postmodernizmem, zakwestionowaniem tradycyjnych norm i granic w sztuce oraz dążeniem do wywołania emocji i refleksji u widza.

Asamblaż 

Asamblaż to technika artystyczna, która polega na tworzeniu trójwymiarowych kompozycji poprzez łączenie różnych znalezionych lub gotowych elementów w jedną całość. Słowo „asamblaż” wywodzi się z języka francuskiego i oznacza „skompletowanie” lub „złożenie”. Ta forma sztuki jest blisko związana z dadaizmem i sztuką konceptualną oraz bywa określana jako rodzaj kolażu w przestrzeni trójwymiarowej.

Elementy, które są używane w asamblażach, mogą być przeróżne – mogą to być przedmioty znalezione na ulicy, elementy codziennego użytku, części maszyn, meble, drewno, metal, tkaniny, czy jakiekolwiek inne materiały, które artysta uzna za odpowiednie do swojej kompozycji. Asamblaż nie tylko tworzy nowe znaczenia poprzez połączenie tych różnorodnych elementów, ale również może wzbudzać różnorodne emocje i skłaniać do refleksji nad związkami między przedmiotami i ludźmi.

Jednym z najbardziej znanych artystów pracujących w technice asamblażu był Pablo Picasso, który stworzył wiele dzieł, wykorzystując różnorodne przedmioty i materiały, tworząc jednocześnie nowe konteksty i znaczenia. Asamblaż jest jednym z przykładów, jak nowoczesna sztuka wykracza poza tradycyjne ramy malarstwa i rzeźby, eksplorując kreatywne możliwości łączenia różnych elementów w jedną nową formę artystyczną.

Barcelona

Instalacja artystyczna

Instalacja artystyczna to rodzaj sztuki, który obejmuje tworzenie trójwymiarowych kompozycji i konstrukcji w przestrzeni fizycznej, zwykle w galeriach sztuki, muzeach, przestrzeniach publicznych lub innych miejscach. Instalacje artystyczne wykorzystują różnorodne materiały, media i techniki, aby przekazać pewne przesłanie, wywołać emocje lub zainspirować widzów.

Główne cechy instalacji artystycznych to:

  • Przestrzeń fizyczna: Instalacje są zazwyczaj tworzone w określonych przestrzeniach i wykorzystują trójwymiarową przestrzeń jako część swojej kompozycji. Mogą być skonstruowane wewnątrz pomieszczeń lub na zewnątrz.
  • Interakcja z widzem: Wiele instalacji artystycznych zachęca do interakcji z widzem. Odbiorcy mogą przechodzić przez instalację, eksplorować ją, dotykać jej elementy lub wchodzić w nią.
  • Różnorodność mediów: Instalacje wykorzystują różnorodne media, w tym rzeźbę, malarstwo, światło, dźwięk, wideo, tekst, materiały znalezione i wiele innych. Połączenie różnych mediów może prowadzić do tworzenia skomplikowanych i wielozmysłowych doświadczeń.
  • Kontekst przestrzenny: Instalacje często odnoszą się do konkretnego kontekstu przestrzennego lub społecznego. Mogą reagować na historię budynku, miejsca publicznego, wydarzenia społeczne lub inne aspekty otoczenia.
  • Czasowość: Niektóre instalacje są tymczasowe i mogą istnieć tylko przez określony okres czasu, podczas gdy inne są trwałe.

 

Instalacje artystyczne pozwalają artystom eksperymentować z przestrzenią, interakcją i różnymi materiałami, co prowadzi do tworzenia unikalnych i często zaskakujących doświadczeń dla widza. Są one również często używane do wyrażania pewnych przekazów artystycznych, komentowania kwestii społecznych lub politycznych, bądź tworzenia abstrakcyjnych form wizualnych, które pobudzają wyobraźnię i zmysły widza.

Environment

W kontekście sztuki, termin „Environment” (środowisko) odnosi się do sztuki, która jest tworzona z myślą o konkretnym otoczeniu lub przestrzeni. Sztuka środowiskowa (environmental art) lub land art to rodzaj sztuki, która angażuje przestrzeń zewnętrzną, często w naturalnym otoczeniu, aby stworzyć dzieło sztuki, które jest integralną częścią danego miejsca.

Główne cechy sztuki środowiskowej to:

  1. Integralność z otoczeniem: Sztuka środowiskowa jest zazwyczaj tworzona w harmonii z otoczeniem. Dzieła te często wykorzystują naturalne materiały, takie jak ziemia, kamienie, drewno, woda czy rośliny, aby stworzyć formy artystyczne, które komponują się z krajobrazem.
  2. Przestrzeń publiczna: Wiele dzieł sztuki środowiskowej jest umieszczonych w przestrzeni publicznej, co oznacza, że jest dostępne dla szerokiej publiczności. To często stwarza interaktywne i eksploracyjne doświadczenia dla widzów.
  3. Komentarz na temat przyrody i otoczenia: Sztuka środowiskowa często zawiera w sobie przesłanie związane z ochroną środowiska, relacją człowieka z przyrodą lub innymi kwestiami ekologicznymi.
  4. Tymczasowość: Niektóre dzieła sztuki środowiskowej są tymczasowe i ulegają naturalnemu rozkładowi lub zmianom w czasie. Inne mogą być trwałe, ale nadal związane z określoną przestrzenią.

Przykłady znanych artystów zajmujących się sztuką środowiskową to m.in. Richard Long, Robert Smithson, Andy Goldsworthy czy Christo and Jeanne-Claude. Sztuka środowiskowa często skupia się na tworzeniu efemerycznych lub trwałych dzieł, które podkreślają relację między sztuką a przyrodą oraz zachęcają do refleksji nad naszym otoczeniem i ekologią.

Artyści bardzo często podejmują ważne dla każdego z nas tematy. Wielu z nas każdego dnia może pytać, jak żyć, jak się zachować wobec otaczającego świata. Jak? Najlepiej przyzwoicie – parafrazując słowa wybitnego rodaka Władysława Bartoszewskiego (1922 – 2015), który decyzją Senatu został Patronem Roku 2022. Dlatego warto w tym miejscu przybliżyć jego sylwetkę.

Władysław Bartoszewski urodził się 19 lutego 1922 r. w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Ojciec Władysław miał wysokie stanowisko w Narodowym Banku Polskim, matka Beata była księgową. W r. 1937 ukończył Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki i podjął naukę w Liceum Humanistycznym Towarzystwa Wychowawczo – Oświatowego „Przyszłość”. W 1939 r. zdał maturę.

We wrześniu 1939 r. podczas oblężenia Warszawy pracował jako sanitariusz PCK. Było to dla niego nowe doświadczenie i silne przeżycie. Widział ludzkie cierpienie i śmierć , a z drugiej strony brutalność i terror hitlerowców. Wszystko to wywarło silny wpływ na jego osobowość.

W czasie łapanki 19 września 1940 r. na Żoliborzu Niemiec nie uznał legitymacji potwierdzającej zatrudnienie w PCK, stwierdził, że Bartoszewski jest bezrobotny i wysłał go do Auschwitz. Wtedy nie było jeszcze komór gazowych, ale była praca ponad siły, głód i dziesiątki ofiar śmiertelnych dziennie. Chyba nietrudno sobie wyobrazić, co przeżywał tam 18-letni chłopak, który zobaczył, że to czego uczono go w domu, w szkole, w kościele jest nic niewarte w rzeczywistości obozowej. O uwolnienie Bartoszewskiego usilnie zabiegali rodzice a także działacze PCK. Polski Czerwony Krzyż poprosił o pomoc Niemiecki Czerwony Krzyż, a ten Międzynarodowy Genewski Czerwony Krzyż. W kwietniu 1941 r. po sześciu miesiącach pobytu w obozie Bartoszewski – więzień nr 4427 został uwolniony.

Po powrocie z obozu długo dochodził do siebie. Był w depresji, przeżywał kryzys wiary. Pomógł mu ksiądz Jan Zieja, sugerując poświęcenie się pomocy potrzebującym. Bartoszewski włączył się więc w działalność konspiracyjną. Współpracował ze Związkiem Walki Zbrojnej i Frontem Odrodzenia Polski. W sierpniu 1942r. wstąpił do AK. Pracował w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK pod ps. Teofil. Z Zofią Kossak – Szczucką tworzył Radę Pomocy Żydom „ Żegota”. Ludzie ci ukrywali Żydów, załatwiali im fałszywe dokumenty, organizowali pomoc finansową i lekarską. W ciągu niecałych dwóch lat (do wybuchu powstania warszawskiego) objęli pomocą ok. 40-50 tys. osób. Wiedzieli, ze za pomoc Żydom groziła im śmieć, ale to ich nie powstrzymało od działania. „Ratować i uratować! Sprawa jednej litery stwarza ogromną różnicę” – mówił Bartoszewski już po uhonorowaniu tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Wysiłek ludzi z Żegoty nieraz kończył się porażką, tak mówił o tym Bartoszewski: „ Ja z pewnością nie zrobiłem wszystkiego. Nikt nie może o sobie powiedzieć, że zrobił dość, poza tymi , którzy zginęli, niosąc innym pomoc. Jedynie ci zrobili dość.”

Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim, podczas którego redagował „ Wiadomości z Miasta i Wiadomości Radiowe”. Za zasługi otrzymał awans na podporucznika oraz odznaczenia – Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami oraz Krzyż Walecznych. Po upadku powstania dalej działał w AK, a po jej rozwiązaniu w organizacji „Nie”. Po wojnie współpracował z Główną Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich.

W 1941 r. rozpoczął Bartoszewski studia na wydziale humanistycznym podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego u profesora Juliana Krzyżanowskiego, Marii Ossowskiej i Zofii Szmydtowej, na jednym komplecie z poetami Tadeuszem Gajcym i Zdzisławem Stroińskim. Do chwili wybuchu powstania zaliczył dwa lata polonistyki. Na trzeci rok wstąpił po 1,5-rocznym pobycie w areszcie śledczym, jesienią 1948 r. Kolejne więzienie i w 1958 r. trzecie podejście, tym razem eksternistycznie. W 1962 r. złożył u profesora Krzyżanowskiego pracę magisterską, która została przyjęta. Na krótko przed egzaminem magisterskim rektor UW skreślił Bartoszewskiego z listy studentów.

W listopadzie 1946 r. Bartoszewskiego aresztowano pod zarzutem szpiegostwa i osadzono w więzieniu. Pracował wtedy w wydawnictwach opozycyjnego Polskiego Stronnictwa Ludowego. Trzymano go miesiącami na Mokotowie bez aktu oskarżenia.

U nas gorzej niż w Oświęcimiu, co ?

– zapytał go oficer śledczy. W odpowiedzi usłyszał, że w pewnym sensie gorzej, bo dużo smutniej. Na kolejne pytanie śledczego: co to znaczy ? Bartoszewski wyjaśnił:

Bądź co bądź, tu aresztują nas Polacy.

Zwolniony wiosną 1948 r., został ponownie aresztowany w grudniu 1949 r. Ubek powiedział wtedy do Bartoszewskiego:

Błędem było zwolnienie was i ten błąd tak łatwo się nie powtórzy, może po jakichś 10 latach”. Przez półtora roku siedział w piwnicy przy Koszykowej, z czego przez rok nie wypuszczano go nawet na spacer. Ostatecznie skazano go na osiem lat za „ szpiegostwo”. 

Pytany, czy go bito, odpowiadał , że parę razy szturchnęli…pięścią. W więzieniu zachorował na zapalenie stawów, gruźlicę, stracił parę zębów.

W latach 40. Bartoszewski poznał Antoninę Mijal ( 1915 – 1986 ) – ps.”Tosia”, polska lekarka, działaczka społeczna, żołnierz AK, order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami. Pobrali się w r.1949. Dwa lata póżniej urodził im się syn Władysław Teofil, dzisiaj polityk i poseł PSL. Małżeństwo przetrwało kilkanaście lat. Rozwiedli się w r.1966. (Foto poniżej – archiwum prywatne.)

2 marca 1955 r. Sąd Najwyższy uznał, że Bartoszewski był niesłusznie skazany. Jednakże służby PRL nie zaprzestały go rozpracowywać. W 1970 r. jeden z funkcjonariuszy zapisał w swoich notatkach: 

W gronie zaufanych osób ustrój socjalistyczny określa mianem >>chamskiego kierunku<< , a o sobie mówi, że jest antykomunistą od kolebki. (…) Rzeczywiście konsekwentnie wykorzystuje on każdą możliwość do działalności antykomunistycznej, dostosowując jej formy i metody do aktualnej sytuacji politycznej w kraju. (…) kieruje się zasadą: >>Fortelem, a nie szabelką<<.

W zbiorze „Pędzę jak dziki tapir” czytamy:

Był na celowniku trzech departamentów MSW: II – kontrwywiad, III – walka z opozycją, IV – inwigilacja kościoła. (…) wyliczył, że w PRL był obiektem zainteresowania 56 tajnych współpracowników i 418 mundurowych esbeków. Czytając akta , trudno nie odnieść wrażenia, że oni wszyscy za Bartoszewskim po prostu nie byli w stanie nadążyć.

Po odzyskaniu wolności w 1954 r. Bartoszewski zajął się działalnością publicystyczną. Pisał do tygodnika „Stolica” oraz „Tygodnika Powszechnego”.

W latach 60. poznał Zofię, redaktorkę w Państwowym Instytucie Wydawniczym. Ślub wzięli pod koniec 1967 r. Na każdą rocznicę ślubu Zofia dostawała bukiet róż – ile lat, tyle kwiatów. Bardzo kochała swojego męża, chociaż życie z człowiekiem, wokół którego ciągle coś się działo, czasami było męczące. Kiedy żona na coś narzekała, Bartoszewski jej odpowiadał : „ Zosiu, w Oświęcimiu było gorzej”.

W 1963 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za pomoc udzielaną Żydom w czasie II wojny światowej. Przez kilka miesięcy przebywał w Izraelu, gdzie w imieniu Rady Pomocy Żydom „Żegota” odebrał dyplom Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Trzy lata póżniej uhonorowany medalem. W 1991 r. otrzymał honorowe obywatelstwo Izraela.

W latach 60. ruszył proces polsko- niemieckiego pojednania, w który Bartoszewski się zaangażował. Był już wtedy znany. Dostał stypendium w RFN, co pozwoliło mu na liczne spotkania i kontakty z tamtejszymi rzecznikami pojednania. Nigdy nie uważał wszystkich Niemców za winnych zbrodni, ale też nie rozgrzeszał ich.

W listopadzie 1963 r. rozpoczął współpracę z Radiem Wolna Europa. Kolejne lata to czas podróży Bartoszewskiego po krajach Europy Zachodniej, USA, Izraela, gdzie nawiązywał kontakty z przedstawicielami polskiej emigracji. W związku z działalnością opozycyjną otrzymał zakaz druku na terenie PRL na lata 1970 – 1974.

Na wielu uczelniach polskich i zagranicznych prowadził wykłady historii. M.in. w latach 1973 – 1985 był wykładowcą historii najnowszej w I katedrze Historii Nowożytnej Polski na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL.

Po wprowadzeniu stanu wojennego, jako jeden z założycieli Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania przy Komisji Krajowej NSZZ „ Solidarność”, został internowany. Osadzono go w areszcie w Białołęce, a następnie przeniesiono do ośrodka internowania w Jaworzu na poligonie drawskim. Został zwolniony wiosną 1982 r. W lipcu 1982 r. wszedł w skład redakcji „Tygodnika Powszechnego”.

W kolejnych latach wyjeżdżał do RFN, gdzie wykładał na uniwersytetach w Monachium i Eichstätt. Rząd Bawarii nadal mu tytuł naukowy profesora. W latach 1990 – 95 był ambasadorem RP w Austrii. Kiedy premier Mazowiecki w r.1990 powoływał Bartoszewskiego na to stanowisko, ten powiedział, że nigdy nie był dyplomatą i się na tym nie zna. Mazowiecki wskazał na swój gabinet i zapytał: „ A ja się na tym znam ?”  Austriacy po pięciu latach byli Bartoszewskim zachwyceni. Z okazji 50 rocznicy zakończenia wojny Bartoszewski wystąpił w Bundestagu. Mówił godzinę, owacja na stojąco trwała kilka minut.

Od marca do grudnia 1995 r. pełnił funkcje ministra spraw zagranicznych w rządzie Oleksego, od czerwca 2000 r. do października 2001 r. – w rządzie Buzka.  W latach 1997 – 2001 był senatorem IV kadencji. Od 20 listopada 2007 r.  sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz pełnomocnik Donalda Tuska ds. relacji międzynarodowych.

Na swojej ostatniej posadzie w KP RM  pracował do ostatniej chwili. Odszedł, tak jak chciał, w pędzie. Jak na porządnego urzędnika przystało, umarł po powrocie z pracy do domu, w piątek 24 kwietnia 2015 r. w wieku 93 lat.

Działalność Władysława Bartoszewskiego była wielowymiarowa: społeczna, naukowa, polityczna, dyplomatyczna. Jego twórczość piśmiennicza to ok. 40 książek i blisko 1500 artykułów publikowanych w kilku językach. Był człowiekiem niezwykle wrażliwym, wyczulonym na niesprawiedliwość i cierpienie, które widział wokół siebie. Jako polityk wzbudzał wiele kontrowersji, nikt jednak nie może mu odmówić zasług z okresu okupacji i PRL, które zapewniły mu wiele odznaczeń krajowych i zagranicznych. Miał swobodne podejście do konwenansów, zwłaszcza dyplomatycznych, sporo ironii , szczególnie w stosunku do siebie, umiał „wbić szpilę”.

W r.1990 ukazało się pierwsze polskie wydanie książki pt. „ Warto być przyzwoitym” . Są to wspomnienia Bartoszewskiego zebrane przez niemieckiego wydawcę K.Lehmanna. Wstęp napisał o.Maciej Zięba, szkic biograficzny – prof. Andrzej Friszke.

W wykładzie pt. „Przyzwoitość a polityka” wygłoszonym 23.02.2023 r. przez Władysława Teofila Bartoszewskiego z okazji 15-lecia uhonorowania jego ojca tytułem doktora honoris causa KUL padło następujące stwierdzenie:

„Mój ojciec uważał, że należy rozmawiać ze wszystkimi ludźmi, bo ich poglądy nie mają znaczenia. Znaczenie ma to, jak się oni zachowują.”

Flaner, tak jak prof. Bartoszewski jest zdania, że „warto być przyzwoitym”. Podobnie uważał przyjaciel Bartoszewskiego, poeta Antoni Słonimski, który sformułował taką oto zasadę „minimum moralnego”: – Jeśli nie wiesz, jak się zachować, to na wszelki wypadek zachowaj się przyzwoicie”.

Projekt realizowany w partnerstwie z Fundacją Lotto

Foto: garethbate.com, Wikipedia