Był chłodny i pochmurny jesienny poranek, gdy flâneur, niespieszny wędrowiec i miłośnik architektury, przybył ponownie do ulubionych Katowic. Z jego notesu wystawała kartka z odręcznym zapiskiem: Rektorat Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach – dawny ratusz w Zawodziu.

Po krótkiej przechadzce ulicami miasta, skręcił w stronę zabytkowego budynku. Przystanął na chwilę na ulicy 3 Maja, gdzie jego uwagę przykuła tablica, powieszona w latach 50., upamiętniająca bohaterów Powstań Śląskich i II wojny światowej. Odczytał napis, który przywodził na myśl historię poświęcenia i determinacji mieszkańców tej ziemi. „Niezwykłe, jak historia splata się z przestrzenią” – pomyślał, przekraczając progi monumentalnego gmachu.

Ratusz Zawodziański – Serce Zmian

Budynek stał dumnie, jakby opowiadał historię własnego życia. Flâneur zaczął się zastanawiać, jak wyglądał świat wokół niego, gdy w latach 1911-1912 powstawał według projektu berlińskiego architekta Arnolda Hartmanna. Zawodzie było wtedy typowo rolniczym przysiółkiem Bogucic, a nowy ratusz miał stać się symbolem aspiracji rozwijającej się gminy.

Wnikliwym spojrzeniem ogarnął elewację, gdzie na występach kolumn frontowych zauważył alegoryczne figury. Chłop, górnik i hutnik – trzej śląscy bohaterowie pracy. Nad nimi relief, który zdawał się być manifestem przemysłowej i rolniczej historii regionu.

Wędrując wokół budynku, zauważył wieżę zegarową, która wyglądała na całkiem nową, choć idealnie wpisywała się w harmonię starej bryły. Jakie było niezmierne zaskoczenie kiedy odkrył, że wieża została zniszczona w 1945 roku przez potężną eksplozję. Dopiero w latach 2011-2018 odtworzono ją zgodnie z oryginalnym projektem Hartmanna. Flâneur uśmiechnął się pod nosem, uznając, że przywrócenie tego elementu było jak uleczenie dawnej rany. Wyobraził sobie ekipę architektów i konserwatorów, którzy z pietyzmem odbudowywali wieżę, przywracając jej dawną świetność.

 

We wnętrzach budynku czuło się ducha modernizacji, która miała miejsce na początku XXI wieku. Były to przestrzenie dostosowane do współczesnych potrzeb, ale wciąż pełne szacunku dla historycznej architektury. Każdy detal – od odnowionej balustrady po zdobienia sufitów – opowiadał o niezwykłej staranności, z jaką przywracano dawny blask.

Flâneur wyszedł na dziedziniec, gdzie przysiadł na chwilę. Zastanawiał się, ile pokoleń przeszło przez te mury i jakie opowieści kryły się w ich zakamarkach. Wyciągnął swój notes i zapisał kilka słów: „Rektorat Uniwersytetu Ekonomicznego – budynek, który łączy tradycję z nowoczesnością, pomnik przeszłości i inspiracja dla przyszłości.”

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach przeszedł szereg zmian na przestrzeni lat:

  • W 1936 roku zaczęło funkcjonować Wyższe Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych.
  • W 1949 roku przekształciło się w Państwową Wyższą Szkołę Administracji Gospodarczej.
  • W 1950 roku szkoła zmieniła nazwę na Wyższą Szkołę Ekonomiczną.
  • W 1972 roku po nadaniu imienia Karola Adamieckiego została przekształcona w Akademię Ekonomiczną.
  • Zgodnie z ustawą z 5 sierpnia 2010 roku, uczelnia otrzymała obecną nazwę Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach.

Każda zmiana była związana z rozwojem oferty edukacyjnej oraz wzrostem prestiżu uczelni.

Uniwersytet, który Żyje

Wyglądając przez okna rektoratu, flâneur zapatrzył się na studenckie grupki, które z uśmiechem opuszczały budynki uczelni. W ich oczach widział nie tylko młodość, ale i determinację, z jaką wkraczali w świat pełen wyzwań. Przypomniał sobie, że Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach to jedna z najstarszych uczelni na Górnym Śląsku, będąca centrum życia naukowego, studenckiego i biznesowego.

Zapiski, które miał w kieszeni, przypominały mu, że uczelnia jest największą w regionie instytucją kształcącą w zakresie nauk społeczno-ekonomicznych. Współpracuje z otoczeniem, tworząc i wdrażając wiedzę, która wspiera rozwój zarówno lokalny, jak i globalny. Flâneur był pod wrażeniem tej symbiozy tradycji z nowoczesnością. Uniwersytet dbał o rozwój zawodowy kadry, inwestował w infrastrukturę i odpowiadał na potrzeby studentów oraz partnerów biznesowych.

„Modernizacja to tutaj nie tylko odnowa wieży zegarowej, to także ciągła adaptacja do wyzwań przyszłości” – pomyślał, przyglądając się, jak nowoczesność wtapia się w historyczne mury.

W myślach wrócił do oferty uczelni, którą przeglądał – studia stacjonarne i niestacjonarne, szkoła doktorska, prestiżowe studia MBA. Nawet Gazeta Finansowa wyróżniła program Master of Business Administration in Corporate Governance jako jeden z najlepszych produktów dla biznesu. Uniwersytet był także częścią Konsorcjum Naukowego Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024, co dodatkowo podkreślało jego otwartość na współpracę i nowe idee. Flâneur wyobraził sobie, jak Katowice – dawniej centrum przemysłowe – stają się metropolią wiedzy i innowacji.

„To miejsce nie tylko kształci, ale i inspiruje” – zauważył, widząc, jak różnorodne kierunki studiów przyciągają ambitnych ludzi do Katowic, które są synonimem wielkiego sukcesu ekonomicznego. Tym bardziej, że 2024 to Rok Edukacji Ekonomicznej, więc studia ekonomiczne to przepustka do kariery.

PATRONI ROKU 2024: EDUKACJA EKONOMICZNA

Decyzją Senatu RP rok 2024 ogłoszono Rokiem Edukacji Ekonomicznej. To wyróżnienie podkreśla znaczenie wysiłków wielu osób i instytucji zaangażowanych w popularyzację tej kluczowej dziedziny wiedzy. Stanowi także okazję do przypomnienia o ogromnym znaczeniu reform i inicjatyw gospodarczych wdrożonych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości oraz do uwypuklenia roli edukacji ekonomicznej w dzisiejszym świecie.

Rok 2024 to również jubileusz pięciu doniosłych wydarzeń, które miały miejsce sto lat temu:

  • wprowadzenia reform gospodarczych Władysława Grabskiego,
  • ustanowienia polskiego złotego jako waluty narodowej,
  • utworzenia Banku Polskiego,
  • powołania do życia Banku Gospodarstwa Krajowego,
  • wydania książki „Bankructwo małego Dżeka” autorstwa Janusza Korczaka.

Dlaczego edukacja ekonomiczna jest kluczowa?

Rola edukacji ekonomicznej w kształtowaniu losów państwa i obywateli była doskonale rozumiana przez takich wizjonerów jak Władysław Grabski i Janusz Korczak.

Edukacja ekonomiczna stanowi fundament dobrobytu narodowego i osobistego 

– Władysław Grabski.

Dlaczego nie mamy możliwie wcześniej nauczyć dziecka, czym jest pieniądz, wynagrodzenie za pracę, aby czuło wartość, złe i dobre strony posiadania?

– Janusz Korczak.

Rok 2024 to czas, by pochylić się nad dziedzictwem tych myśli i spojrzeć w przyszłość, w której świadome zarządzanie finansami staje się kluczem do stabilności i rozwoju.

1. REFORMY GOSPODARCZE WŁADYSŁAWA GRABSKIEGO

Odzyskanie niepodległości w 1918 roku było dla Polaków momentem ogromnej radości i dumy, lecz równocześnie początkiem trudnych wyzwań. Rzeczpospolita, powracając na mapę Europy, musiała zmierzyć się z koniecznością odbudowy gospodarki oraz opanowania chaosu walutowego.

Po 123 latach zaborów Polska była państwem składającym się z trzech odmiennych systemów politycznych, gospodarczych, prawnych i walutowych. Na ziemiach polskich panowała walutowa mozaika: rosyjskie ruble, niemieckie marki, austriackie korony, waluty okupacyjne oraz liczne rodzaje pieniądza zastępczego. Ten stan rzeczy wymagał szybkiego i zdecydowanego działania, by zjednoczyć kraj także na płaszczyźnie gospodarczej.

Od marki polskiej do złotego

W 1916 roku Niemcy utworzyli Polską Krajową Kasę Pożyczkową (PKKP), która emitowała markę polską jako środek płatniczy na ziemiach okupowanych. Po odzyskaniu niepodległości marka polska została uznana za walutę przejściową, a dyskusje nad nazwą nowej jednostki pieniężnej toczyły się wokół propozycji takich jak „lech”, „pol” czy „piast”. Ostatecznie Sejm, na mocy ustawy z 28 lutego 1919 roku, wybrał nazwę „złoty”.

Władysław Grabski – architekt reformy

Pod koniec 1923 roku Polska zmagała się z hiperinflacją. W grudniu prezydent Stanisław Wojciechowski powołał nowy rząd z Władysławem Grabskim jako premierem i ministrem skarbu. Rząd Grabskiego otrzymał szerokie pełnomocnictwa do przeprowadzenia reform.

11 stycznia 1924 roku Sejm uchwalił ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. Na jej mocy 14 kwietnia 1924 roku wprowadzono do obiegu złotego, który zastąpił markę polską. Nową walutę emitował powołany w tym samym roku Bank Polski SA, co pozwoliło uniezależnić emisję pieniądza od polityki rządu.

Reforma Grabskiego była przełomem. Stabilizacja złotego przyczyniła się do poprawy sytuacji gospodarczej kraju, a mocna waluta umożliwiła realizację dalszych reform. Pomimo trudności, takich jak wojna celna z Niemcami w 1925 roku czy przejściowy kryzys, efekty reform były widoczne już wiosną 1926 roku, kiedy gospodarka zaczęła się ożywiać. Kurs złotego ustabilizował się w 1927 roku i pozostał stabilny do wybuchu II wojny światowej.

Dziedzictwo Grabskiego

Reformy Władysława Grabskiego uratowały Polskę przed katastrofą gospodarczą i polityczną, kładąc fundamenty pod dalszy rozwój kraju. Dr hab. Andrzej Zawistowski trafnie podsumował jego osiągnięcia, stwierdzając:

Wprowadzone przez niego reformy stawiają go w wąskim gronie najwybitniejszych polityków gospodarczych w dziejach Polski. Warto, aby Grabski znalazł miejsce w gronie Ojców Niepodległości, bo to on wygrał naszą drugą wojnę o niepodległość.

Inne reformy rządu Grabskiego

Oprócz reform gospodarczych, rząd Grabskiego przeprowadził również:

  • Konkordat z Watykanem (luty 1925),
  • Ustawę o reformie rolnej (lipiec 1925),
  • Powołanie Korpusu Obrony Pogranicza, co wzmocniło bezpieczeństwo wschodnich granic kraju.

Reforma Grabskiego pozostaje jednym z najważniejszych osiągnięć II Rzeczypospolitej, świadcząc o determinacji i wizji jej twórcy w trudnych warunkach politycznych i gospodarczych.

SYLWETKA WŁADYSŁAWA GRABSKIEGO (1874–1938)

Władysław Grabski, wybitny polityk i reformator, urodził się 7 lipca 1874 roku w Borowie koło Łowicza w rodzinie ziemiańskiej. Miał troje rodzeństwa: brata Stanisława oraz siostry Zofię i Halinę.

Wykształcenie i początki działalności

Grabski kształcił się w Gimnazjum Filologicznym w Warszawie (1883–1892), po czym rozpoczął studia w Paryżu. W latach 1892–1894 uczęszczał do École des Sciences Politiques (Szkoły Nauk Politycznych), studiując jednocześnie historię i ekonomię na Sorbonie. Następnie, w latach 1896–1897, kontynuował naukę z zakresu agronomii na Uniwersytecie Marcina Lutra w Halle (Niemcy).

Po śmierci ojca przerwał studia, by zająć się rodzinnym majątkiem o powierzchni 520 hektarów. W Borowie założył stawy rybne i rozwinął produkcję buraków cukrowych, co stanowiło podstawę jego działalności gospodarczej. Równocześnie angażował się w działalność społeczną i polityczną. Współtworzył Sekcję Rolniczo-Doświadczalną w Kutnie oraz jedną z pierwszych w Królestwie Polskim włościańskich spółek rolniczych w Bocheniu.

Działalność polityczna przed 1918 rokiem

W 1905 roku Grabski został wybrany posłem ziemi łowickiej do I Dumy Państwowej Imperium Rosyjskiego. Jego działalność na rzecz interesów Polaków nie spodobała się władzom carskim, przez co trafił do więzienia na Pawiaku. Paradoksalnie przyczyniło się to do wzrostu jego popularności – ponownie został posłem do II i III Dumy. W wyborach do IV Dumy nie startował.

Podczas I wojny światowej założył Centralny Komitet Obywatelski, pomagający Polakom w Rosji dotkniętym wojną. Po rewolucji październikowej powrócił do kraju, lecz został uwięziony przez Niemców w twierdzy modlińskiej.

Działalność po odzyskaniu niepodległości

Po odzyskaniu niepodległości Władysław Grabski odegrał kluczową rolę w kształtowaniu gospodarki II Rzeczypospolitej. W 1918 roku Józef Piłsudski mianował go prezesem Głównego Urzędu Likwidacyjnego.

W grudniu 1919 roku Grabski objął urząd ministra skarbu i rozpoczął przygotowania do reformy walutowej. W czerwcu 1920 roku, podczas wojny polsko-bolszewickiej, został premierem, lecz w lipcu podał się do dymisji w obliczu trudnej sytuacji politycznej i militarnej.

W styczniu 1923 roku ponownie został ministrem skarbu, tym razem w rządzie Wincentego Witosa. W lipcu ustąpił z urzędu, gdy jego plany reform spotkały się z oporem.

Reformy rządu Grabskiego

W grudniu 1923 roku Grabski został premierem po raz drugi. Dzięki nadzwyczajnym pełnomocnictwom jego rząd przeprowadził szereg reform gospodarczych. W kwietniu 1924 roku wprowadził nową walutę – złotego, która zastąpiła markę polską. Reforma walutowa oraz założenie Banku Polskiego SA ustabilizowały gospodarkę kraju.

Mimo sukcesów reforma napotkała trudności, m.in. zachwianie kursu złotego w lipcu 1925 roku. W obliczu braku wsparcia ze strony Banku Polskiego Grabski podał swój rząd do dymisji 13 listopada 1925 roku.

Ostatnie lata życia

Po ustąpieniu z rządu Grabski wycofał się z życia politycznego i poświęcił pracy naukowej. W latach 1926–1928 pełnił funkcję rektora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, a w 1936 roku założył Instytut Socjologii Wsi.

Władysław Grabski zmarł 1 marca 1938 roku w Warszawie. Został pochowany na warszawskich Powązkach. Jego dokonania, zwłaszcza w dziedzinie gospodarki, na trwałe wpisały się w historię Polski.

2. ZŁOTY I JEGO HISTORIA – drzwi do niezależności ekonomicznej Polski

Złoty (zł) jest podstawową jednostką monetarną w Polsce, dzielącą się na 100 groszy. Jego nazwa została oficjalnie wprowadzona w 1919 roku, a parytet złota określono w 1922 roku.

Historia złotego

  1. Początki złotego
    • Złoty jako moneta po raz pierwszy pojawił się w 1663 roku pod postacią tymfa.
    • W XIV i XV wieku złotym nazywano złote dukaty zagraniczne będące w obiegu w Polsce.
    • W XVII wieku „złoty czerwony” (nazwa złotego dukata) liczono na 4–6 złotych polskich.
    • Mennica warszawska biła złotowe monety do 1841 roku.
  2. Polska marka i reforma Grabskiego
    • Podczas I wojny światowej, na ziemiach polskich zajętych przez Niemców, wprowadzono polską markę. Po zakończeniu wojny marka była prawnym środkiem płatniczym na terenie całego kraju.
    • 29 kwietnia 1924 roku, w wyniku reformy Władysława Grabskiego, do obiegu wszedł złoty, zastępując polską markę.
  3. Złoty w okresie II wojny światowej
    • Po wybuchu wojny Niemcy wprowadzili na teren Generalnego Gubernatorstwa nowy pieniądz o nazwie „złoty”. Banknoty złotowe Banku Polskiego w 1940 roku zastąpiono okupacyjnymi, które posiadały polskie napisy, ale nie zawierały godła ani innych symboli narodowych.
  4. Zmiany po 1950 roku
    • 30 października 1950 roku wprowadzono nowe pieniądze. Na banknotach widniały wizerunki ludzi pracy, a od 1975 roku – wielkich Polaków.
    • Monety: 1, 2, 5, 10, 20, 50 gr i 1 zł; banknoty: 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500 zł.
  5. Hiperinflacja i denominacja
    • Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku hiperinflacja wymusiła emisję banknotów o wysokich nominałach: 10 000 zł (1987), 50 000 zł (1989), 1 000 000 zł (1991).
    • 1 stycznia 1995 roku dokonano denominacji złotego, wprowadzając nowe nominały (1 nowy złoty = 10 000 starych złotych).
  6. Nowoczesny złoty
    • W 2014 roku wprowadzono do obiegu nowe banknoty z datą 5 stycznia 2012 roku i podpisami prezesa NBP oraz głównego skarbnika.
    • Aktualne nominały:
      • Monety groszowe: 1, 2, 5, 10, 20, 50 gr
      • Monety złotowe: 1, 2, 5 zł
      • Banknoty: 10, 20, 50, 100, 200, 500 zł

Obchody 100-lecia złotego

26 kwietnia 2024 roku Sejm RP uczcił 100-lecie wprowadzenia złotego. W uchwale podkreślono rolę reformy Władysława Grabskiego w uratowaniu polskiej gospodarki i stabilizacji waluty. Złoty został uznany za symbol suwerenności odrodzonej Rzeczypospolitej oraz sukcesów politycznych i gospodarczych tamtego pokolenia.

W audycji „Piękny i bestia” z 23 marca 2003 roku Marek Urbański powiedział:

Grabski był takim Balcerowiczem II Rzeczypospolitej. Obydwaj ustabilizowali walutę polską i umożliwili Polsce normalne życie gospodarcze.

3. BANK POLSKI SA

Aby uratować finanse II Rzeczypospolitej, konieczne było przeprowadzenie reformy walutowej i powołanie stabilnejniczym mury rektoratu Uniwersytetu Ekonomicznego –  instytucji Banku Polskiego. Podstawy prawne jego powstania zawarto w „Ustawie o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej” z 11 stycznia 1924 roku. Statut Banku Polskiego SA został podpisany przez Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego 20 stycznia 1924 roku, a dzień później opublikowany w Dzienniku Ustaw. Wkrótce rozpoczęto subskrypcję akcji banku.

Cele i organizacja

Celem Banku Polskiego była emisja złotego oraz „regulowanie obiegu pieniężnego i ułatwianie kredytu”. Kapitał założycielski wynosił 100 mln zł i został rozpisany na 1 mln akcji. Trafiły one do osób prywatnych, przedsiębiorstw, instytucji i banków, przy czym Skarb Państwa posiadał początkowo jedynie 1% udziałów.

Bank działał jako spółka akcyjna, co zapewniało mu znaczną autonomię w relacjach z rządem.

15 kwietnia 1924 roku w gmachu Filharmonii Warszawskiej odbyło się zebranie założycielskie akcjonariuszy, które formalnie powołało Bank Polski SA. Tego samego dnia w Dzienniku Ustaw opublikowano obwieszczenie ministra skarbu, ustalające datę rozpoczęcia działalności banku na 28 kwietnia 1924 roku.

Symbolika i inauguracja

Podczas otwarcia Banku Polskiego odsłonięto tablicę pamiątkową w głównej sali gmachu przy ul. Bielańskiej 10 w Warszawie. Napis na tablicy głosił:

Państwo Polskie, powołując do życia w roku 1924 Bank Polski jako ostoję ładu pieniężnego w kraju i jako wyraz duchowej łączności z przedwiekową instytucją tejże nazwy, wyraża wdzięczność tym licznym obywatelom, którzy nie szczędzili ofiar na Skarb Narodowy.

Prezes Banku Stanisław Karpiński, w swoim inauguracyjnym przemówieniu, podkreślił symboliczną ciągłość Banku Polskiego z jego poprzednikiem z 1828 roku:

Przez przodków naszych w 1828 r. stworzony Bank Polski był własnością i chlubą narodu, tworzony dzisiaj w szczęśliwych warunkach Bank Polski, bez względu na inne formy prawne organizacji, należy również do narodu i jemu tylko służyć będzie.

Działalność i likwidacja

Początkowo Bank Polski miał dużą niezależność, jednak po roku 1926 jego zależność od państwa zaczęła się stopniowo zwiększać.

W obliczu zagrożenia wojennego we wrześniu 1939 roku kierownictwo Banku wywiozło zapasy złota oraz inne aktywa za granicę. Do czerwca 1940 roku Bank działał w Paryżu, a następnie przeniósł swoją działalność do Londynu.

Po wojnie, w 1946 roku, Bank Polski został przeniesiony do kraju, ale nie wznowił działalności, ponieważ już w 1945 roku utworzono Narodowy Bank Polski, który przejął funkcję banku emisyjnego. W 1951 roku rozpoczęto proces likwidacji Banku Polskiego, który zakończono w 1952 roku.

Znaczenie Banku Polskiego

W książce prof. Janusza Popławskiego „Budowa Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1926” czytamy:

Kapitał ten bez uciekania się do pomocy zagranicy, do pożyczek zagranicznych zebrał w całości naród polski. (…) Wydawało się, że +praca organiczna+, praca nad naprawą i rozwojem gospodarki narodowej, ogarnie całe życie narodu i nad nim zapanuje. Czołowe postaci owej +pracy organicznej+ i jakby jej symbole to prezydent Wojciechowski, jeden z twórców spółdzielczości polskiej, to Władysław Grabski, i w teorii, i w praktyce jeden z najgłębszych znawców życia gospodarczego. Mówiono wówczas, że miejsce szabli Piłsudskiego zajęły w Polsce liczydła Grabskiego.

  1. 4. BANK GOSPODARSTWA KRAJOWEGO

Bank Gospodarstwa Krajowego powstał 30 maja 1924 roku z inicjatywy premiera i ministra skarbu Władysława Grabskiego. Jego struktura obejmowała trzy galicyjskie banki publiczne:

  • Polski Bank Krajowy,
  • Państwowy Bank Odbudowy,
  • Zakład Kredytowy Miast Małopolskich.

Pierwszym prezesem BGK był dr Jan Kanty Steczkowski, który pełnił tę funkcję do końca czerwca 1927 roku. W 1927 roku, po jego rezygnacji, na stanowisko prezesa powołano gen. dr. Romana Góreckiego, żołnierza Legionów Polskich, szefa Korpusu Kontrolerów WP oraz I zastępcę szefa Administracji Armii.

W okresie od 31 grudnia 1932 roku do lipca 1934 roku wiceprezesem BGK był Stefan Starzyński, późniejszy prezydent Warszawy.

Główne zadania banku:

  • udzielanie pożyczek długoterminowych poprzez emisję listów zastawnych i obligacji,
  • udzielanie pożyczek samorządom,
  • kredytowanie instytucji oszczędnościowych,
  • wykonywanie innych czynności bankowych.

Od końca lat 20. XX wieku BGK stał się największym bankiem II Rzeczypospolitej. Od początku istnienia bank wspierał rozwój gospodarki, angażując się w inwestycje, takie jak port i stocznia w Gdyni. Na zlecenie rządu podejmował działania wspierające przedsiębiorstwa strategiczne dla interesów państwa.

Budownictwo mieszkaniowe było drugim ważnym obszarem działalności banku, który poprzez kredytowanie budownictwa, nie tylko zaspokajał potrzeby mieszkaniowe, ale również pobudzał koniunkturę gospodarczą.

Ewakuacja w 1939 roku:
6 września 1939 roku, w wyniku zagrożenia wojennego, BGK ewakuował się z Warszawy do oddziału w Równem. W czasie tej ewakuacji wywieziono dokumenty banku, papiery wartościowe, depozyty oraz 2,4 mln zł w gotówce. 17 września 1939 roku prezes banku otrzymał polecenie dalszej ewakuacji do Rumunii, a potem do Paryża i Londynu, gdzie bank kontynuował działalność na uchodźstwie.

W 1941 roku Roman Górecki został odwołany ze stanowiska prezesa, a jego miejsce zajął Karol Aleksandrowicz. W okupowanej Polsce oddziały BGK, jak inne polskie banki, zostały zlikwidowane. W Generalnym Gubernatorstwie centrala BGK funkcjonowała pod niemiecką kontrolą, a po upadku Powstania Warszawskiego część pracowników banku została wywieziona do Niemiec.

Po wojnie:
12 sierpnia 1944 roku w Lublinie uruchomiono pierwszą placówkę BGK w ramach odbudowy. W 1945 roku powstały kolejne oddziały, m.in. w Łodzi i Warszawie. W kwietniu 1946 roku na prezesa banku powołano prof. Edwarda Lipińskiego, który rozpoczął kredytowanie odbudowy przemysłu i budownictwa po wojnie.

W okresie PRL (1948–1989) BGK zajmował się głównie obsługą przedwojennego zadłużenia zagranicznego oraz działalnością likwidacyjno-windykacyjną. Zatrudniał jedynie trzech pracowników w latach 80.

Po 1989 roku:
Po zmianach w 1989 roku BGK rozpoczął intensywniejszą działalność. Na mocy decyzji Ministra Finansów powołano nowego dyrektora, Czesława Gawkowskiego, a w lipcu 1989 roku wprowadzono nowy statut banku, który określał jego zadania:

  • finansowanie efektywnych inwestycji,
  • wspieranie tworzenia nowych podmiotów gospodarczych,
  • finansowanie przedsięwzięć o podwyższonym stopniu ryzyka.

W 1990 roku bank rozpoczął działalność w wynajętych pomieszczeniach w Pałacu Kultury i Nauki, a w 1997 roku odzyskał swoją siedzibę przy Al. Jerozolimskich 7.

Współczesność:
W 2015 roku BGK zmienił logotyp i identyfikację wizualną, kontynuując swoją działalność w zakresie wspierania inwestycji i rozwoju gospodarczego w Polsce.

5. Janusz Korczak „Bankructwo małego Dżeka”

Kim był Janusz Korczak, wiedzą wszyscylekarz, pedagog, pisarz, publicysta i działacz społeczny, badacz świata dzieci. Był jednym z pierwszych, którzy upominali się o prawa dziecka, w czasach, gdy nikt o nich nie pamiętał. Uważał, że „każde dziecko jest inne, każde dziecko ma prawo być inne i dlatego wymaga indywidualnego podejścia” (Frątczak, 2012, s. 104).

Twórczość Korczaka to zarówno dzieła pedagogiczne, jak i utwory literackie. Wśród jego prac pedagogicznych wyróżniają się:

  • „Jak kochać dziecko”,
  • „Prawo dziecka do szacunku”,
  • „Momenty wychowawcze”.

Natomiast jego najbardziej znane utwory dla dzieci to:

  • „Król Maciuś Pierwszy”,
  • „Kajtuś czarodziej”,
  • „Bankructwo małego Dżeka”,
  • „Kiedy znów będę mały”.

Korczak pisał także powieści o tematyce społecznej („Dzieci ulicy”, „Dziecko salonu”) oraz dramaty (m.in. „Senat szaleńców”, wystawiony przez Stefana Jaracza w 1931 r. w teatrze Ateneum).


„Bankructwo małego Dżeka” – 100 lat od wydania

W 2024 roku mija 100 lat od pierwszego wydania książki „Bankructwo małego Dżeka”. Wiele osób uważa ją za „podręcznik ekonomii dla dzieci”, jednak to nie tylko opowieść o gospodarce.

Kim jest główny bohater?
Dżek Fulton to uczeń III klasy szkoły powszechnej, marzący o zostaniu kupcem. Chłopiec:

  • z zaangażowaniem uczy się prowadzenia rachunków,
  • poznaje pojęcia takie jak: kredyt, rabat, ryzyko, ubezpieczenie,
  • prowadzi klasową wypożyczalnię książek i później szkolną spółdzielnię uczniowską.

Dżek kupował artykuły potrzebne uczniom, sprzedawał je z zyskiem, a głównym „aktywem” spółdzielni stały się rowery. Niestety, rowery skradziono, co doprowadziło Dżeka do bankructwa.


Portret Dżeka – chłopca przedsiębiorczego i uczciwego

Dżek Fulton wyróżnia się cechami:

  • sumienność, uczciwość, pracowitość,
  • odpowiedzialność i ambicja,
  • empatia – pomaga słabszym i biedniejszym,
  • rozważność – nie podejmuje pochopnych decyzji, zasięga rad dorosłych.

Mimo pozytywnych cech chłopiec zbankrutował:

  • ufał kolegom zbyt mocno – nie przewidział, że ktoś może nie oddać długu,
  • padł ofiarą kradzieży, na którą nie miał wpływu.

Bankructwo załamało Dżeka, ale finalnie historia kończy się dobrze – rowery zostają odnalezione, a Dżek odzyskuje wiarę w siebie i chęć do działania. Postanawia założyć bank – ale to już plany na IV klasę!


Dlaczego warto poznać Dżeka?

Historia Dżeka to doskonała lekcja przedsiębiorczości i odpowiedzialności finansowej dla dzieci. Na przykładzie bohatera uczą się, że:

  • każda decyzja finansowa ma konsekwencje,
  • można popełniać błędy, ale trzeba umieć się z nich podnieść.

Dżek imponuje charakterem i postawą życiową. Poprzez jego wewnętrzne przeżycia – lęki, niepokój czy wstyd – Korczak pokazuje świat uczuć dziecka, który często umyka dorosłym.


Przesłanie utworu

Książka powstała w czasach trudnej sytuacji ekonomicznej kraju i miała na celu:

  • uwrażliwienie na zagadnienia ekonomiczne,
  • pokazanie, że działalność gospodarcza może być narzędziem wychowawczym.

Jednak „Bankructwo małego Dżeka” to nie tylko lekcja o ekonomii – to także refleksja nad życiem wewnętrznym dziecka, jego ambicjami, lękami i relacjami ze światem dorosłych.

Dorośli powinni ufać dzieciom, wspierać ich w działaniach, objaśniać świat i prowadzić z nimi dialog.


Podsumowanie

Utwór Janusza Korczaka pozostaje aktualny także dziś. Edukacja ekonomiczna jest niezwykle istotna, aby młodzi ludzie potrafili świadomie budować swoją przyszłość. Poprzez historię Dżeka Korczak przypomina, że:

  • odpowiedzialność społeczna i przedsiębiorczość kształtują postawę życiową,
  • każde dziecko potrzebuje wsparcia, zrozumienia i szansy na rozwój.

Warto, aby kolejne pokolenia poznały bohatera, który pokazuje, jak ważne są uczciwość, pracowitość i umiejętność radzenia sobie z przeciwnościami losu.

Flâneur siedział w ciszy, patrząc na pochmurne niebo, które wkrótce miało pochłonąć resztki dnia. W ręku trzymał list, który miał wysłać do tegorocznego noblisty z ekonomii – James Alan Robinson z London School of Economics (fotografia budynku Wydziału Ekonomii poniżej) – dzieląc się refleksjami nad setną rocznicą powołania instytucji, które miały kluczowe znaczenie dla gospodarki Polski. Myśli krążyły wokół zmian, które miały miejsce w kraju, oraz reform, które zbudowały fundamenty współczesnego sukcesu ekonomicznego.

W tym samym roku, w którym Polska obchodziła jubileusz swoich kluczowych instytucji, Nagroda Nobla z ekonomii 2024 trafiła do Daron’a Acemoglu, Simona Johnsona i Jamesa Robinsona. Laureaci zostali wyróżnieni za badania nad znaczeniem praworządności, instytucji społecznych i państwowych dla rozwoju gospodarczego. Ich praca dowiodła, że instytucje praworządne, inkluzywne – promujące prawa obywatelskie i udział ludzi w życiu publicznym – sprzyjają dobrobytowi, podczas gdy instytucje wyzyskujące, skoncentrowane w rękach nielicznych, prowadzą do stagnacji.

Flâneur zatrzymał wzrok na niebie. Zamknął oczy na chwilę, czując ważność słów, które napisał, a w myślach przekornie zanucił kawałek Abby: Money, money, money… To nie był tylko list – to była opowieść o Polsce, która przeszła długą drogę, budując instytucje służące obywatelom. Teraz stała na progu kolejnych wyzwań. Flâneur wiedział, że w tym liście musi nie tylko wspomnieć przeszłość, ale także przekazać wizję przyszłości, w której instytucje i obywatelskie zaangażowanie zapewnią dalszy rozwój i dobrobyt ekonomiczny.

Szanowny Panie Profesorze,

Z ogromną przyjemnością pragnę pogratulować Panu i Pańskim Współpracownikom otrzymania Nagrody Nobla z Ekonomii w 2024 roku. Państwa badania nad rolą instytucji, praworządności i ich wpływem na rozwój gospodarczy to niezwykle cenne odkrycia, które nie tylko zmieniają nasze rozumienie dynamiki rozwoju, ale także dostarczają niezwykle ważnych narzędzi do tworzenia bardziej sprawiedliwych i zrównoważonych społeczeństw.

Z radością pragnę poinformować, że w Polsce Sejm ustanowił 2024 Rokiem Edukacji Ekonomicznej, z okazji setnej rocznicy wprowadzenia kluczowych reform gospodarczych i powstania instytucji, które miały fundamentalne znaczenie dla kształtowania naszej współczesnej gospodarki. W tym wyjątkowym roku celebrujemy nie tylko naszą historię, ale także rozwój instytucji edukacyjnych, które odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu nowych pokoleń liderów gospodarczych, świadomych wartości i zasad odpowiedzialnej ekonomii.

Państwa badania stanowią inspirację, której Polska potrzebuje, aby nadal umacniać swoją drogę ku inkluzywnemu rozwojowi. Mam nadzieję, że nasze wysiłki edukacyjne, oparte na Państwa badaniach, będą mogły przyczynić się do rozwoju gospodarczego i społecznego, a także staną się częścią globalnej wymiany wiedzy i współpracy.

Pozdrowienia z Katowic – miasta nauki i wielkiego sukcesu ekonomicznego.

 

Projekt realizowany w partnerstwie z Miastem Katowice